Читать книгу «Мы з Санькам у тыле ворага» онлайн.
Жанчына ціха спаўзла пад ногі. Максім памкнуўся быў да Няўмыкі, але да яго падбегла яшчэ некалькі немцаў.
Іх выводзілі па аднаму. Дзесяць чалавек. Дзевяць нашых і адзін у чырвонаармейскім адзенні, незнаёмы.
— Перадайце ў Залужжа Нятылькінай Хадоры. Не дайшоў я...— крыкнуў ён.
За маёй спіной нейкая бабуля ціха спытала:
— I як гэта бог церпіць?
Але ёй ніхто нічога не адказаў.
Непадалёку ад царквы, на краі цвінтара, стаяў надмагільны помнік. Гэта быў вялізны граніт, адпаліраваны з аднаго боку. На гладкай бліскучай паверхні выбіты літары: «Раб божий Павел 1853—1910». 3 расказаў бабулі я ведаў, што раб божы Павел — бацька айца Платона, а айцец Платон — апошні поп нашай вёскі.
Граніт урос у зямлю, вакол яго густыя зараснікі палыну, а зверху цяжкі чыгунны крыж. На гэтым камені пад крыжам немцы паставілі кулямёт. Адзін з іх зараз дзелавіта запраўляе стужку з патронамі, а другі ботамі прымінае да зямлі сухое бадыллё, каб не перашкаджала цэліцца.
Апалчэнцаў, фельчара і палоннага чырвонаармейца паставілі на краі старой, зарослай палыном сіласнай ямы. Халодны вецер развявае шматкі падранай Максімавай кашулі. Фельчар чамусьці зняў акуляры і хукае на шкельцы. Спіна сагнута крукам, вострая сівая бародка клінам тырчыць наперад.
Іх дзесяць. Дзевяць мужчын і адна дзяўчына — камсамолка Каця Бароўская — маленькая, худзенькая. Дзяўчына бездапаможна азіралася навокал, сцепалася ад холаду. Але раптам яна выпрасталася, павярнула галаву да людзей і крыкнула:
— Бывай, мама! Бывайце, людзі...
Каска схілілася да кулямёта, і звонкі дзявочы голас абарваўся. Кулямёт прашыў насцярожаную цішыню кароткай чаргой і захліпнуўся. Зазвінела ў вушах, закружылася над таполямі ўстрывожанае вараннё.
— А-а-а! — павіс над натоўпам надрыўны жаночы стогн.
— У-ух! — уздыхнула вёска сотнямі грудзей.
Я расплюшчыў вочы. Іх засталося двое. Максім Здор не хоча падаць. Стараючыся ўтрымаць раўнавагу, ён робіць крок назад, а потым нахіляецца наперад і ідзе, быццам супраць моцнага ветру. Цімафей Іванавіч стаіць на каленях і вобмацкам шукае ў пакрытай інеем траве свае акуляры. Нарэшце акуляры знайшліся. Стары зноў хукае на шкельцы...
Зноў закрычалі вароны. Зноў вострым болем паласнула па сэрцы працяжнае, пякучае:
— А-а-а!
Немцы не дазволілі забраць забітых дамоў. Сіплы перакладчык растлумачыў, што яны будуць ляжаць непахаванымі тут некалькі дзён, каб усе маглі іх бачыць.
Яны ляжаць у сухім бадыллі. Вакол валяюцца ржавыя бляшанкі з-пад кансерваў, абрэзкі ліставога жалеза, бітае шкло, кавалкі калючага дроту — у гэтую яму раней ссыпалі смецце. Толькі Максім застаўся наверсе. Ён распластаўся на сырой сцяжынцы ва ўвесь рост — вялікі, дужы. Хтосьці чыстай хусцінкай прыкрыў яго твар. I калі вецер падняў край хусцінкі, Максім зірнуў на мяне шкляным вокам. У гэтым позірку не было ні страху, ні здзіўлення, ні болю.
— Мая ты ясачка, мая ты красачка,— убівалася над Кацяй старая маці.
Дамоў ішлі моўчкі. Толькі Скок, ужо развітваючыся з намі, асуджальна паківаў галавой і кінуў адно-адзінае слова:
— Дасядзеліся...
На гэта дзед Мікалай зазначыў:
— Ім цяпер усё роўна, а мы яшчэ запяём Лазара...
Ужо вечарам дома, кладучыся спаць, я ўспомніў гэтыя дзедавы словы і спытаў у бабулі:
— А як гэта пяюць Лазара?
Бабуля, расчэсваючы рэдкія валасы, уздыхнула:
— Пажывеш — убачыш...
А потым адклала ўбок грэбень і заспявала цягучым, старэчым голасам:
Цьмяна хліпае кволы агеньчык каганца. Бабуля, седзячы на краі чарэні, у такт словам ківаецца ўсiм тулавам, і вастраносы цень паўтарае яе рухі на сцяне.